Święto Chanuka
Chanuka (hebr. חֲנֻכָּה, zapisywane także: חנוכה; jid. חנוכּה Chanuke lub Chanike), Święto Poświęcenia (Odnowienia), także: Dzień Ognia, u Józefa Flawiusza, Święto Świateł (hebr.: Chag ha-Orim)
Święto Chanuka to nie tylko okazja do jedzenia smakowitych latkes i wesołej zabawy dreidlem, ale także okazja do głębszej refleksji i przypomnienia podstawowych dla judaizmu pojęć.
Grecy ustawili w Świątyni Jerozolimskiej posąg Zeusa i składali przed nim ofiary ze zwierząt, w tym ze świń. Wydany został dekret zakazujący obrzezania. Karą za jego nieprzestrzeganie była śmierć. Zakazane zostało także uświęcanie Szabatu.„Zwoje Tory, które znaleziono, darto i palono. Werdykt królewski odbierał życie temu, u kogo znaleziono Torę, lub gdy ktoś postępował zgodnie z nakazami Prawa. Tak z miesiąca na miesiąc stosowano przemoc przeciw Izraelowi (…) Wówczas z mocy królewskiego dekretu wymordowano kobiety, które obrzezały swoje dzieci.(…) A także zabito domowników oraz tych, którzy dokonywali obrzezania. Wielu jednak wśród Żydów postanowiło i przestrzegało postanowienia, że nie będą jeść niekoszernych pokarmów. Woleli raczej umrzeć” (I Księga Machabejska)
Religijni Żydzi odpowiedzieli zdecydowanym oporem. Król Antioch, który chciał zniszczyć judaizm, usiłował publicznie, przed całym dworem i zebranym tłumem udowodnić, że Żydzi – gdy będzie zagrożone ich życie – szybko porzucą Boga.
Krótko przed wybuchem powstania pod przywództwem Judy Machabeusza przeciw okupantom greckim, despota Antioch IV Epifanes aresztował żydowską matkę i jej siedmiu synów, po czym chciał zmusić ich do publicznego złamania zasad kaszrutu, nakazując im jedzenie wieprzowiny. Gdy odmówili – zostali poddani torturom i zamordowani (II Księga Machabejska). Widząc to, ich matka popełniła samobójstwo.
Prawie identyczną historię znajdujemy w Talmudzie (Gittin 57b), z tą różnicą, że odmowa zjedzenia niekoszernego mięsa zostaje zastąpiona odmową składania pokłonu posągowi politeistycznego bóstwa.
Jednak synowie i ich matka wybrali nieludzkie tortury i śmierć, ale nie ugięli się przed wolą tyrana. Ich postawa była jednym z ważnych ogniw w łańcuchu oporu. Była manifestacją dającą przykład innym Żydom.
W rezultacie wybuchło powstanie – które zakończyło się sukcesem – i judaizm ocalał. Wtedy w Świątyni Jerozolimskiej nastąpił cud, który upamiętnia święto Chanuka.
W księdze Wajikra czytamy: „Nie będziecie bezcześcić Mojego świętego Imienia. I będę uświęcony pośród synów Jisraela” (22, 32). Z tego wersetu Tory zostały wyprowadzone dwa bardzo ważne w judaizmie pojęcia: Kidusz Haszem i chilul Haszem. Pierwsze z nich to oznacza: uświęcanie Imienia Boga, a drugie: bezczeszczenie Imienia Boga.
Tak jak bezczeszczenie, profanowanie Imienia Boga jest najpoważniejszym ze wszystkich grzechów i niewybaczalnym, tak uświęcanie Imienia Boga jest wielką zasługą. Skrajną formą Kidusz Haszem jest męczeństwo i oddanie życia w Imię Boga.
Zasada, że wszystkie prawa Tory (w tym reguły kaszrutu) ulegają zawieszeniu wtedy, gdy zagrożone jest ludzkie życie, nie obowiązuje wówczas, gdy człowiek zmuszany jest do publicznego popełnienia bałwochwalstwa (a także niemoralnego kontaktu seksualnego lub morderstwa). Oznacza to z jednej strony, że gdy życie Żyda zależy na przykład od przyjęcia lekarstwa, które ma w sobie niekoszerny składnik, to wolno mu je zażyć, aby uratować życie. Oznacza to nawet, że narażanie życia w imię przestrzegania zasad koszerności byłoby naganną głupotą i to lekarstwo trzeba koniecznie przyjąć.
Jednak zupełnie inaczej wygląda sytuacja, gdy jedzenie zakazanego, niekoszernego produktu ma odbyć się publicznie jako zaplanowana demonstracja, mająca udowodnić, że wiara i przestrzeganie jej zasad są u Żydów kruche – gdy naruszenie reguł ma być manifestacją pokazującą, że wierność zasadom religii jest u Żydów łatwa do złamania. Wtedy właśnie, w myśl prawa religijnego, jest obowiązkiem i zarazem wielką zasługą kategoryczna odmowa, a nawet, w skrajnych przypadkach, oddanie własnego życia. Bo życie jest wielką wartością, ale istnieją – według judaizmu – wartości, bez których życie traci sens.
Historia siedmiu braci i ich matki opisana w II Księdze Machabejskiej i w Talmudzie jest właśnie jednym z najsłynniejszych w żydowskiej tradycji przypadków Kidusz Haszem.
Czym jest chanukija?
Kandelabr używany w Świątyni miał siedem ramion (6+1), reprezentujących Zrozumienie, Siłę, Bojaźń Boga, Boską Obecność, Wiedzę, Radę, Mądrość, ale świecznik chanukowy (chanukija) ma ich dziewięć, a na końcu każdego z nich znajduje się pojemnik na olej lub miejsce na świecę. Nie zawsze zresztą są to ramiona, ponieważ tradycyjną formą chanukii jest również lampka z tzw. zapleckiem – naczyńka na olej lub tulejki na świeczki są tu umieszczone z przodu, na podłużnej listwie.
Ramion jest aż dziewięć, ponieważ osiem reprezentuje osiem dni, a dziewiąte spełnia ważną rolę pomocniczą i nazywa się szamasz (sługa). Jednak ponieważ jest to rola pomocnicza – światło szamasza nie jest uważane za „oficjalne” światło menory.
Menory chanukowe wykonywane są najczęściej z mosiądzu, miedzi, srebra, bywają też ceramiczne. Niektóre przystosowane są do świec, inne do oleju. W domach starców i w szpitalach, gdzie istnieje większe niż zazwyczaj niebezpieczeństwo pożaru, używane są menory elektryczne.
Przez osiem nocy, począwszy od 25 dnia miesiąca kislew, zapala się świece w menorze, korzystając z szamasza, przed którego zapaleniem nie wygłasza się błogosławieństwa. Zawsze jako pierwszą zapala się kolejną nową świecę (aż do ośmiu w ósmy dzień) i zawsze jest to świeca znajdująca się z lewej strony (patrząc od przodu na menorę) świecy zapalonej poprzedniego dnia. Wynika z tego, że pierwszą zapalaną świecą (pierwszego dnia) jest ta najbardziej wysunięta na prawo i ona jest też ostatnią zapalaną w ostatni dzień świąt.
Świece zapala głowa domu (mężczyzna lub kobieta) i osoba ta wygłasza też błogosławieństwa. Ostatnio upowszechnia się zwyczaj zapalania specjalnych, miniaturowych menor przez dzieci. Chanuka jest wesołym, radosnym świętem. Świecznik powinien być ustawiany tak (np. na parapecie okna), aby był widziany przez przechodniów. Chodzi o „głoszenie światu” chanukowego cudu. Aby cel ten został właściwie spełniony, świateł chanukowego świecznika nie wolno wykorzystywać do innych celów (np. nie wolno przy nim czytać albo czegokolwiek nim oświetlać ani odpalać od świec chanukowych innej świecy, np. szamasza).
Chanuka jest świętem, które w zachodnim świecie zyskuje na znaczeniu na skutek swojego kalendarzowego sąsiedztwa z chrześcijańskim Bożym Narodzeniem. Dawniej na przykład nie istniał zwyczaj dawania dzieciom prezentów na Chanukę. Prezenty dawało się na Purim. Obecnie dzieci coraz częściej dostają chanukowe prezenty w każdy z ośmiu dni święta, po zapaleniu kolejnej chanukowej świecy lub lampki.
Czy menorę chanukową można zastąpić np. jedną świeczką zapalaną przez wszystkie dni?
Nie. Jedna świeczka w ogóle nie rozwiązuje sprawy, bo jedna świeczka to najwyżej szamasz, od którego zapalamy następne świece. Szamasz musi być wyraźnie oddzielony od pozostałych świec chanukowych, tak aby patrząc na świece można było je bez kłopotu policzyć i po ich liczbie przypomnieć sobie, który dzień święta jest właśnie obchodzony. Razem z szamaszem, podczas Chanuki zapalamy świece w sumie aż czterdzieści cztery razy.
Ani kształt, ani materiał, z którego zrobiona jest chanukija, nie są halachicznie określone. Dlatego istnieją tysiące różnych chanukowych świeczników i lampek. Halacha określa jedynie warunki dotyczące samych zapalanych świateł: np. to, że świece chanukowe powinny być ustawione prosto i oddalone od siebie na odległość nie mniejszą niż grubość palca.
Niektórzy nie stosują świec, ale lampki oliwne. Lampki i naczynia na świece nie muszą być połączone w trwałą całość, można więc wyobrazić sobie sytuację, gdy zapala się pojedyncze, oddzielne lampki, nie używając chanukii. Podważałoby to jednak tradycję.
Ponieważ zapalanie świec lub lampek jest realizacją micwy, obowiązuje ogólna zasada rabiniczna zwana hidur micwa, która stwierdza, że przedmioty używane do wypełniania przykazań muszą być piękne, wyjątkowe, uroczyste i nie powinny być używane na co dzień. Chodzi o uświęcanie wykonywanych czynności przez wykorzystywanie przedmiotów niezwykłych, niezwiązanych z powszedniością. Dlatego właśnie menory są często dziełami sztuki. Jakkolwiek więc można wyobrazić sobie sytuację, że świece będą ustawione w jakichś zastępczych, prowizorycznych naczyniach, gdy zmuszają nas do tego okoliczności, to jednak w normalnych warunkach wskazane jest używanie specjalnej menory, którą uznamy za piękną, która będzie się nam podobała i podkreśli swoim wyglądem świąteczny, uroczysty nastrój.
Kiedy wprowadzono zwyczaj palenia dziewięcioramiennych menor na Chanukę?
Początkowo zaczynano obchody święta prawdopodobnie od zapalenia ośmiu lamp oliwnych i zmniejszano ich liczbę o jedną lampę dziennie przez osiem dni. W czasach herodiańskich konserwatywna Szkoła Szamaja w sporze z liberalną Szkołą Hilela reprezentowała właśnie takie stanowisko, co wskazuje, że prawdopodobnie tak czyniono w II i I stuleciu p.n.e. Jednak ostatecznie, już w czasach talmudycznych, ustalono, że należy zwiększać liczbę świateł zapalanych każdego dnia.
Najstarsze menory chanukowe pochodzą właśnie z okresu niewiele późniejszego. Sama nazwa menory chanukowej – chanukija, jest stosunkowo nowa, bo dopiero dziewiętnastowieczna.
W pierwszy dzień, wieczorem, przed zapaleniem pierwszego punktu odczytywane są trzy błogosławieństwa:
„Błogosławiony jesteś Ty, Haszem, nasz Bóg, Król świata, który uświęcił nas Swoimi przykazaniami i nakazał nam zapalać światła chanukowe” (Baruch Ata Haszem, Eloheinu melech haolam, aszer kidszanu bemicwotaw, weciwanu lehadlik ner szel Chanuka),
„Błogosławiony jesteś Ty, Haszem, nasz Bóg, Król świata, który uczynił cuda dla naszych ojców, w tamtych dniach, o tej porze” (Baruch Ata Haszem, Eloheinu melech haolam, szeasa nisim laawoteinu, bajamim hahem bazeman hazeh),
„Błogosławiony jesteś Ty, Haszem, nasz Bóg, Król świata, który dał nam dożyć i utrzymywał nas, i doprowadził nas do tego czasu” (Baruch Ata Haszem, Eloheinu melech haolam, szechechejanu, wekijemanu, wehigijanu lazeman hazeh).
Potem czyta się modlitwę Ha-nerot halalu i odśpiewuje się hymn Maoz cur. W kolejne wieczory Chanuki pomijane zostaje trzecie z błogosławieństw. Po wieczornym posiłku oprócz tradycyjnej modlitwy dołącza się modlitwę dziękczynną Al ha-nissim. Podczas Chanuki zabroniona jest publiczna żałoba i post, bowiem jest to święto radosne. W Izraelu Chanuka nabrała nowego, dodatkowego znaczenia, bowiem przypomina odrodzenie narodu żydowskiego. Podczas Chanuki nie obowiązują zakazy wykonywania pracy, a jedynie każdego wieczora Chanuki w czasie palenia się płomieni na chanukii kobiety powinny się powstrzymać od wykonywania swoich obowiązków.
W Chanukę dzieci były obdarowywane „chanukowymi pieniędzmi” – drobnymi monetami, którym nagradzano za pilne studiowanie Tory. Z czasem nagradzanie pieniędzmi zastąpiło obdarowywanie prezentami (szczególnie wśród amerykańskich Żydów). W Izraelu nie ma zwyczaju dawania podarunków chanukowych, ale jest obyczaj gry z bączkiem (drejdel).
Krok 1
Na początku powiedzcie, że celem gry jest zdobycie przez jedno dziecko wszystkich fantów (np. cukierków), które posiadają pozostali gracze.
Przygotujcie bączek do gry. Bączek posiada cztery boki. Na każdym boku zapiszcie odpowiednie litery w języku hebrajskim: Nun, Gimel, He, Szin (litery znajdziecie w załączniku powyżej). Możecie je wydrukować, wyciąć i przykleić na bączek lub kostkę.
W przypadku kostki posiadającej 6 boków dopiszcie dwie litery: “He” – dokładasz połowę stawki i “Nun” – nic nie dajesz, nic nie bierzesz.
Krok 2
Poproście dzieci aby usiadły w kole (mogą grać na podłodze lub stole). Rozdajcie dzieciom smakołyki lub żetony – po równo dla każdego dziecka (od 15 do 20 dla dziecka). Każde dziecko oddaje na stół, do wspólnej puli, po jednym fancie. Będzie tak robiło przed każdym rzutem bączkiem przez kolejnego zawodnika. Ustalcie, które dziecko jako pierwsze wykona rzut bączkiem. Wiedząc, że każda litera ma przypisane polecenie, niech dziecko zakręci bączkiem (lub rzuci kostką) i sprawdzi uważnie, jaka litera wypadła na górze. Każde dziecko postępuje wedle jej polecenia:
Nun – nic nie daje, nic nie bierze (Wszystkie fanty ułożone we wspólnej puli zostają na stole, powiększając tym samym możliwość zdobycia ich przez kolejnego gracza)
Gimel – wszystko zabiera (Dziecko zdobywa wszystkie fanty leżące we wspólnej puli)
He – dokłada połowę stawki (Jeśli na stole były łącznie 4 fanty od 4 graczy, to zawodnik musi dołożyć dodatkowe 2 fanty do wspólnej puli, ze swojego zasobu.)
Szin – dokłada całą stawkę (Opcja najgorsza, zawodnik musi dołożyć do wspólnej puli tyle fantów, ile leży na stole. Jeśli były 4 żetony, zabiera od siebie dodatkowe 4 i stawia na stole)
Po danej rozgrywce wszystkie dzieci ponownie dokładają po 1 fancie do wspólnej puli, i kolejny zawodnik kręci drejdlem.
Gra kończy się, gdy jeden z graczy zbierze wszystkie fanty pozostałych.
Chanuka to święto o ruchomej dacie w kalendarzu gregoriańskim. Rozpoczyna się w dzień poprzedzający poniższą datę (o zachodzie słońca):
Źródła:
https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=157721892278782&id=112158490168456&__tn__=-R
https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=163724288345209&id=112158490168456&__tn__=K-R
https://pl.wikipedia.org/wiki/Chanuka
https://tuptuptup.org.pl/drejdel-czyli-baczek/
Komentarze
Prześlij komentarz