Bez Dogmatów

Irlandia została schrystianizowana w V wieku przez św. Patryka. Przez kilka następnych stuleci Zielona Wyspa zyskała sobie miano "wyspy świętych". Z Irlandii wyruszały zastępy misjonarzy ewangelizujących sąsiednią Brytanię i dalsze obszary dawnego zachodniego cesarstwa rzymskiego: dzisiejszą Francję, Niemcy, Szwajcarię oraz Italię. W 1991 roku katolicy stanowili 91% społeczeństwa irlandzkiego, obecnie stanowią 78%. W 1921 r. powstało niepodległe państwo irlandzkie i episkopat poparł jego zaistnienie. Konstytucja z 1937 r. przyznała Kościołowi pozycję religii uprzywilejowanej (rozwiązanie to uchylono w referendum w 1972 r.). Państwo irlandzkie finansowało sieć szkół katolickich. Hierarchia katolicka optowała za całkowitym zakazem aborcji (do 2002 r. odbyło się 5 referendów w tej sprawie) i zakazem rozwodów (obowiązywał do 1995 r.). Do Kościoła należy 90 % wszystkich szkół w kraju, państwo opłaca większość kosztów prowadzenia tych placówek, a budynki, w których się znajd...

W Ariańskim Węgrowie za Kiszków Węgrowski rynek - nieopodal odbywały się zapewne burzliwe synody braci polskich W ystąpienie Marcina Lutra w 1517 r., uznawane za początek wyznania i Kościoła luterańskiego, odbiło się szerokim echem na ziemiach polskich. Zapoczątkowany w Niemczech wielki ruch reformatorski znalazł oparcie w antyklerykaliźmie szlachty i nawet surowy edykt księcia mazowieckiego Janusza (1525 r.) zabraniający pod groźbą utraty majątku, a nawet życia, rozsiewania "nowej religii" nie stanowił z czasem wielkiej pzeszkody. Nasilenie ruchu reformatorskiego o charakterze religijnym przypada na lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte XVI w., a więc okres panowania Zygmunta Augusta (1548-1572) 1  i wiąże się przede wszystkim z kalwinizmem zdobywającym szybko wiodącą pozycję w protestantyzmie europejskim. "Religijne nowinki" dotarły rychło na Podlasie wzbudzając tu nie tylko zainteresowanie, ale i posłuch wśród ubogiej, drobnej szlachty, równie biedne...

Profesor Zbigniew Ogonowski, wybitny znawca dzieł i doktryny Braci Polskich, tak opisuje likwidację Kościoła ariańskiego w dziele "Myśl ariańska w Polsce XVII wieku", Ossolineum 1991 na stronie 16-17: "Ostateczny kres istnieniu Kościoła ariańskiego w Polsce położył rok 1658. Zebrany w tym roku sejm podjął uchwałę o wypędzeniu arian z granic Polski. Pozostawiono im trzy lata na uporządkowanie swych spraw majątkowych. Po tym terminie (skróconym na następnym sejmie do lat dwóch) każdy, kto by szerzył bądź choćby tylko wyznawał arianizm, miał być karany gardłem. Pozostać w kraju mieli prawo jedynie ci, którzy zadeklarowali gotowość zmiany wyznania na katolickie bądź protestanckie. W rok później nowa uchwała sejmu skróciła ten termin do lat dwóch oraz postanawiała, że warunkiem pozostania w Rzeczypospolitej jest przejście na katolicyzm. W tym miejscu wszystko się zaczęło (1562): Budynek zboru kalwińskiego w Wodzisławi...

Jan Sarkandr, Lisowczycy oraz neutralność wyznaniowa Państwa Polskiego W numerze 22 (335) z 29-30 V 99 dodatku "+ Plus - Minus" "Rzeczpospolitej" ukazał się artykuł "Tak blisko, tak daleko" pani Barbary Sierszuły, prezentujący obraz Polaków oglądany oczyma Czechów. Tezy pani Sierszuły, niezwykle trafne i profesjonalne, są zapewne dość ciężkostrawne dla nas Polaków, mimo (a może właśnie dlatego), że są prawdziwe. Nie będę ich tutaj przytaczał, zainteresowani mogą zapoznać się z tekstem w podanym źródle, ale z całą mocą chciałbym podkreślić jedną z nich, że przeszkody we wzajemnym zrozumieniu Polaków i Czechów, choć całkiem konkretne, różnorodnie uwarunkowane i mające dość bogatą formę, wydające się nie do przeskoczenia - znikają przy dłuższych kontaktach. Polecam tę lekturę, bo pozostając od pewnego czasu na styku polsko-czeskim, widzę że nasze stosunki rzeczywiście są "tak dalekie (choć) tak bliskie". Pragnąłbym uzupełnić wspomniany tekst o...

PIOTR Z GONIĄDZA "O Trzech, to jest o Bogu, o Synu Jego i o Duchu Świętym przeciwko Trójcy Sabelijańskiej" Węgrów 1570 "O swych rzeczach Bóg lepiej mówić umiał niźli ludzie. Dla Trójce to się roztargnienie stało, że jedni są sabelijani, drudzy aryjani, a trzeci, którzy na samym tylko Słowie Bożym przestając, nie ważą się ani tego mówić, żeby był Ojciec z Synem jednej istności albo bytności, ani też tego, żeby Syn Boży z niczego był stworzon. Lepiej jest tego nie wiedzieć, czego nam Bóg słowem swoim nie oznajmił, niźli chcąc wiedzieć abo jakoby je dobrze wiedział, wymyślonymi słowy je chcieć oznajmić." wers 21-29, strona 30 "A przeto pisma prorockie i apostolskie mają nam być za doskonały wzór zdrowych słów o wierze i o miłości. Kto tedy, nic nie dbając o ten wzór, nieco nowego sobie zmyśli jako sektarz zwadliwy ma być mian i ma się być wystrzegan. Kto Boskich rzeczy słowem Bożym br...

Niniejszy referat był wystąpieniem na I Ogólnopolskim Kongresie Religioznawczym w Tyczynie k. Rzeszowa i został złożony w materiałach zjazdowych. Jerzy J. Kolarzowski Wspólnota Braci Polskich zwanych arianami w oczach psychohistoryka  1. Bracia Polscy – ewolucja historyczno-ideowa  Celem niniejszego studium jest wyjaśnienie narodzin wśród Braci Polskich idei tolerancji religijnej i podstawowych praw człowieka w okresie późnej reformacji. Konglomerat idei religijnych, którym hołdowali Bracia Polscy nazwani arianami można określić jako światopogląd chrystianiczny. Przez światopogląd chrystianiczny można rozumieć świadomość zbiorową grupy religijnej, której celem było całkowite wcielenie w życie idei etycznych Jezusa z Nazaretu i zbliżenie się w tych staraniach do ideału życia pierwszych chrześcijan.  Bracia Polscy w czasie dziewięćdziesięciu pięciu lat (1563 –1658) istnienia na ziemiach Rzeczypospolitej przeszli ogromną ewolucję od radykalnego społeczn...

Jan Völkel [O ROLI CHRYSTUSA]. Z KS.V DZIEŁA: O PRAWDZIWEJ RELIGII Tekst nr 23 wyjęty jest z dzieła, które w literaturze socyniańskiej należy do bardzo ważnych, jest bowiem najpełniejszym zarysem religijnej doktryny socynian. Opatrzone tytułem  De vera religione (O prawdziwej religii)  składa się z 6 ksiąg. Księga I zawiera traktat  De Deo et ejus attributis (O Bogu i jego przymiotach) , napisany przez Jana Crella. Traktat, w dużej mierze filozoficzny, ma osobną paginację (str. 1- 352) i stanowi w istocie rzeczy odrębna całość; przedrukowany został potem w dziełach zbiorowych Crella w  Bibliotheca Fratrum Polonarum;  do traktatu tego, z którego do antologii zaczerpnęliśmy kilka obszernych fragmentów, powrócimy później (zob. nota do tekstu nr 28 oraz teksty nr 30, 35 i 36). Właściwy zarys doktryny religijnej socynian, opracowany przez Völkela ,  zaczyna się od księgi II; liczy on ogółem 715 stron formatu 4ş. Zarys Völkela w pierwotn...

Jakub Ostropolski Uniwersytet Wrocławski Założenia Ontologiczne Braci Polskich This essay "The Ontological Assumptions of the Polish Brethren" deals with some philosophical ideas of the XVII century. The first part introduces the Polish Brethren as both commentators of the Scripture and dissidents. The movement of the Polish Brethren was inspired by teaching of Faustus Socinus. However, even in one of the most tolerant countries ever - seventeenth century Poland, it could not be tolerated by members of the other denominations, that is catholics and protestants. The Polish Brethren are described here as dis-sidents, that means as being in an opposition - at the other side but still en face. Indeed, they opposed radically but tried to keep a communication and a dialogue. Commentary by Jan Ludwik Wolzogen to the Descartes' Meditations on First Philosophy, treatises written by Krzysztof Stegmann, or by Jan Crell are cited as the examples of a critical, but still...