Rekonstrukcjonizm.
Hellenizm nie stanowi prostej kontynuacji - gdyż ciągłość została przerwana - ale odnowienie dawnej religii greckiej. Nie uczestnicząc w bezpośrednim przekazie hellenizm posługuje się metodą rekonstrukcjonistyczną. Opierając się na rezultatach badań filologów, historyków i archeologów uzyskuje kontakt z dawną tradycją, której uniwersalną i ponadczasową wartość dostrzega. Nie będąc potomkami greckich politeistów starożytności, współcześni helleniści za pośrednictwem historii mogą stać się ich uczniami. Uczenie się od mistrza nie oznacza jego ślepego naśladownictwa. Hellenizm nie chce i nie może zrekonstruować wszystkich detali starożytnej religii. Chce jednak, może i czyni to, wskrzesić ducha dawnej religii i tchnąć go w nową, współczesną religię – hellenizm – religię przystającą do potrzeb duchowych dzisiejszych ludzi i stawiającą im aktualne duchowe wyzwania.
Pluralizm
Hellenizm jest religią ludzi oddających cześć tym samym greckim Bogom, nie opiera się natomiast na podzielaniu wspólnych dogmatów czy uległości względem wspólnych autorytetów. Tradycja religijna, do której się odwołujemy rozwijała się od ok. 7 w.pne. do 6 w.ne. i w przeciągu tych wszystkich wieków zachowała elastyczność i otwartość, właśnie dlatego, że nie uznawała sztywnych dogmatów ani religijnej centralnej władzy. Każde miasto rozwijało własne formy kultur, kalendarze świąt, rytuały i misteria. Każdy filozof rozwijał własną teologię. Wszystkie jednak wyrażały tego samego ducha. Pluralizm rytuałów, poglądów i organizacji jest więc wpisany w samą naturę hellenizmu, wyraża jego naturę. Z całego tego bogactwa czerpie współczesny hellenizm czując się jednocześnie wolnym nadawać dawnym treściom formy bardziej adekwatne do czasów dzisiejszych.
Synkretyzm
Religia grecka, a potem rzymska charakteryzowała się dużą elastycznością pozwalającą im wchłaniać nowe kulty. Był to jednak zawsze proces stopniowy, któremu towarzyszyło przetworzenie (oswojenie, hellenizacja) wchłanianego kultu. Był to więc proces przypominający włączanie nowej osoby do rodziny (jak to się dzieje w przypadku małżeństwa). Niedopuszczalny jest natomiast eklektyzm, czyli łączenie Bóstw, wierzeń i rytuałów sprzecznych z duchem hellenizmu, bez ich przetworzenia. Panteon, jako całość organiczna stanowi wartość danej tradycji, nie jest przedmiotem dowolnej twórczości wyznawców. W panteonie wyraża się afirmacja całej rzeczywistości.
Doktryna: filozofia i mit
Hellenizm nie posiada żadnej świętej księgi objawionej przez Bóstwo wyznaczającej normy wiary. Dla hellenistów najwyższym objawieniem Bogów jest świat, człowiek, ludzka historia.
Większość wyznawców współczesnego hellenizmu, zwłaszcza należących do nurtu rekonstrukcjonistycznego, zalicza się do „twardych” politeistów, czyli takich, którzy uznają istnienie Bogów jako oddzielnych bytów. Tym samym nie uznają redukcji Bogów do „przejawów” Absolutu, nie redukują ich także do archetypów czy personifikacji (co jest cechą „miękkiego” politeizmu). Co do rozumienia natury Bogów, świata i człowieka nie istnieje jednak żadna wymagana doktryna ani urząd, który by pilnował jej wyznawania. Wyznawczy mogą czerpać dowolnie z całej antycznej tradycji. W starożytności filozofia była domeną elit, a większość ludzi nie zawracała sobie nią głowy. Dla dzisiejszych wyznawców hellenizmu filozofia zyskała jednak kluczową rolę pełniąc funkcję teologii i inspirując religijny światopogląd.
Zwięzłym wyrazem doktryny pogaństwa hellenistycznego, inspirowanym jedną z najbardziej popularnych szkół filozoficznych – neoplatonizmem jest traktat Salustiosa, O Bogach i świecie. Może on pełnić rolę swoistego katechizmu, zwłaszcza dla początkujących. Inni szukają inspiracji w dziełach presokratyków, takich jak Heraklit, Empedokles, a także w twórczości Platona, Arystotelesa, myśli pitagorejskiej, stoików, epikurejczyków i innych szkół starożytności.
Jednym z powszechnie przyjmowanych poglądów jest przekonanie, że Bogowie, tak jak ludzie są częścią Kosmosu. Prawa natury są zatem zgodne z ich sposobem działania. Tym samy nie istnieje z założenia sprzeczność między nauką a hellenizmem.
Ważnym elementem starożytnego przekazu jest mitologia. Nie posiada ona jednak rangi, jaką religie objawione nadają swym księgom świętym. Mitologia nie jest traktowana dosłownie, jest przekazem w formie poetyckiej prawd wiecznie aktualnych, gdyż dotyczących najbardziej podstawowych warunków egzystencji ludzkiej. W odniesieniu do mitów stosujemy interpretację alegoryczną, choć niektórzy odwołują się też do metody psychoanalitycznej. Mity stanowią nasze dziedzictwo, źródło inspiracji dla sztuki, swoisty klucz do głębszych sensów rzeczywistości.
Odczytane w sposób duchowy losy herosów stanowią dla nas przewodnik po drodze rozwoju osobistego.
Etyka
Ważną rolę we współczesnym hellenizmie odgrywa etyka. Nie oznacza ona jednak tutaj zbioru zakazów i nakazów, ale sztukę realizacji ludzkiego powołania, rozumnego kierowania własnym życiem ku szczęściu. Najważniejszymi źródłami są dla nas Maksymy Deflickie, Zasady Solona, zalecenia Pitagorasa, a także dzieła Platona (zwłaszcza Państwo), Arystotelesa (zwłaszcza Etyka nikomachejska), stoików (zwięzły jej wykład można znaleźć w Encheiridionie Epikteta).
Najważniejszymi cechami etyki hellenizmu jest: dążność do szczęścia jako cel, rozum – jako środek poznania czym jest szczęście, cnota – jako działanie zgodne z naturą człowieka, prospołeczność – rozum poznaje, m.in., że człowiek jest istotą społeczną, stąd nie może być szczęśliwy w samotności w oderwaniu od więzi z innymi ludźmi i społeczeństwem.
Helleniści nie oczekują nagrody za cnotliwe życie w świecie pośmiertnym (jeśli w ogóle w taki wierzą), nagrodą jest szczęście płynące z rozumnego życia już teraz.
Myślenie greckie uznaje ten świat za dobry, boski i konieczny, dlatego różne elementy tego świata są w greckim panteonie ubóstwione. Oznacza to także uszanowanie przyrody, jako części boskiego Kosmosu, za którą ludzie są odpowiedzialni.
Obrzędy, rytuały, święta
Najważniejszym rytuałem dla starożytnych Greków była ofiara, która odbywała się zwykle w trakcie publicznego święta, którego datę określał kalendarz. Zasadniczy schemat był podobny, ale szczegóły różniły się w zależności od święta, Bóstwa a także miejscowości.
Obrzędy przejścia, takie jak przyjęcie nowo-narodzonego do rodziny, małżeństwo czy pogrzeb, odbywały się zasadniczo w ramach rodziny i najczęściej wiązały się ze świętym ośrodkiem domostwa – paleniskiem (hestią) i opiekującą się nim Boginią Hestią.
Dla współczesnych hellenistów kluczowe jest jednak codzienne nabożeństwo, w którym kluczową rolę odgrywają hymny i modlitwy.
Kapłaństwo
W starożytnej Grecji kapłani byli zwykłymi ludźmi wyznaczonymi przez społeczność polis do opieki nad świątyniami i przewodzenia w ofiarach. Nie posiadali żadnej nadprzyrodzonej władzy czy autorytetu nauczania. Każdy wyznawca mógł sprawować ofiarę i czynił to we własnym domostwie. Współcześnie kapłaństwo również nie odgrywa większej roli w hellenizmie. Potrzeba kapłanów ujawnia się głównie w kontekście takich rytuałów przejścia jak małżeństwo czy pogrzeb, stąd niektóre grupy hellenistów, którym udało się unormować swe relacje z państwem (niektóre stany USA) posiadają instytucję kapłaństwa, czasem obwarowaną większymi, czasem tylko ogólnymi wymogami.
Podstawowym nurtem w ramach współczesnego hellenizmu jest nurt rekonstrucjonistyczny, który ma na celu odtworzenie religii starożytnych Greków. Najważniejszym jego przedstawicielem jest Najwyższa Rada Hellenów. Nurt ten opiera się na źródłach archeologicznych, dorobku filologii i religioznawstwa, stąd jego podejście jest na etapie rekonstrukcji ściśle akademickie. Skrajnym nurtem rekonstrukcjonizmu jest tradycjonalizm hellenistyczny, który ogranicza się wyłącznie do tego, co zrekonstruowane, odrzucając jakiekolwiek próby innowacji. Większość rekonstrukcjonistów dopuszcza jednak pewne innowacje, w zakresie, w jakim były one dopuszczane w starożytności. Przykładem grupy o bardziej liberalnym podejściu jest Elaion.
Istnieje również jeszcze bardziej liberalne podejście, a które można z pewnym uproszczeniem określić jako neopogańskie. Jego charakterystyczną cechą jest przykładanie większej wagi do tzw. nieweryfikowa(l)nej osobistej gnozy (UPG) niż do wiedzy naukowej, łączeniu tradycji helleńskiej z późniejszymi przekazami ezoterycznymi
Hellenizm reformowany jest drogą środka sytuującą się pomiędzy hellenizmem tradycjonalistycznym, rekonstrukcjonistycznym z jednej strony, a eklektyzmem neo-pogańskim z drugiej strony. Istota owej reformy wyraża się w czterech tezach – postulatach.
1. Reforma teologii. Rozwijamy teologię w kierunku większej spójności. Dotyczy to w pierwszym rzędzie panteonu. Rozproszenie geograficzne Greków sprawiło, że ich Panteon stał się wyjątkowo obszerny. Często tą samą sferą zajmowały się w róznych regionach odrębne Bóstwa, a to samo Bóstwo uzyskiwało inne kompetencje w różnych regionach. Wiele Bóstw miało charakter wyłącznie lokalny - nie ma sensu zatem ich kult, przynajmniej w Polsce, gdyż bóstwa miejsca powinny być miejscowe. Zdajemy sobie sprawę, że liczba Bogów jest nieskończona i każdy aspekt rzeczywistości jest boski. Jednak Kult winien nas kierować wzwyż, dlatego hellenizm reformowany skupia się przede wszystkim na Olimpijczykach. Nie chcemy spłycać przekazu na ich temat, ale nie unikniemy wysiłku teologicznego zmierzającego do nadania ich pojęciom interpretacji zrozumianej dziś i ukazującej współczesną aktualność.
2. Reforma liturgii. Chyba nie trzeba nikomu tłumaczyć, że praktykowanie dawnych rytuałów jest nie tylko kłopotliwe (ofiary całopalne), a często po prostu niewykonalne (hekatomby, czy generalnie ofiary krwawe, które zapewne zaalarmowałyby obrońców praw zwierząt). Hellenizm reformowany postuluje: uchwycić istotę ofiary, znaleźć odpowiedniki jej elementów w naszym współczesnym życiu i odważnie przekształcić dawną praktykę. Nie jest jednak wyłącznie nurtem filozoficzno-medytacyjnym. Uznajemy, że praktyka religijna jest elementem fundamentalnym, mającym na celu przekształcanie naszej świadomości i zbliżaniem jej do Bogów.
3. Reforma hymnodii. Dawne hymny są bardzo szacowne, ale o ile zgodzimy się z pierwszym postulatem, reformy teologii, to naturalnie hymny powinny się dostosować. Przykłady hymnów przekształconych w duchu hellenizmu reformowanego można znaleźć na naszej stronie w dziale Hymnodia. Czerpiemy obficie z tradycji, staramy się jednak, by hymny te nadawały się do codziennej praktyki modlitewno-medytacyjnej. W tym celu rezygnujemy z epitetów o charakterze lokalnym i staramy się nadać utworom charakter modlitewny.
4. Reforma kalendarza. Już starożytni uważali, że kalendarz ateński świąt ma za dużo. O wielu świętach niewiele wiemy. Zwykle były one czymś bardzo lokalnym: Ateńczycy świętowali różne wypadki z życia ich herosa, Tezeusza. Wiele poświęconych jest pomniejszym, zapomnianym bóstwom. Kalendarz ten opiera się na innym systemie miesięcy, niż ten, według którego żyjemy, chodzimy do pracy, etc. Hellenizm reformowany postuluje zatem:
a) miesiące przystosować do powszechnie używanych,
b) zgodnie z postulatem Platona (Prawa, VIII), w każdym miesiącu powinno być święto dla jednego z Dwunastu Olimpijczyków, któremu poświęcony byłby w sposób szczególny cały miesiąc,
c) zamiast świętować tylko w pierwszej dekadzie, wprowadzić cykl tygodniowy, nawiązując do kalendarza rzymskiego
Czciciele greckich Bogów są również w Polsce!
Audycja "Warto wiedzieć" programu 4 Polskiego Radia 27.02.2014
Źródło:
http://pantheion.pl/Rutilius-Hellenizm-krotki-przewodnik
http://olympeion.pl/content/hellenizm
http://olympeion.pl/node/1
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz